E-Book streamingdiensten: leuk voor de lezer, dom van de uitgever, slecht voor de auteur.

Sinds deze week biedt Kobo samen met Bol.com een abonnementsmodel voor e-boeken, waarbij klanten voor een vast maandelijks bedrag onbeperkt kunnen lezen. Daarmee is wat vaak de ’Netflix’ of ‘Spotify’ voor lezers wordt genoemd een soort van feit. Voorstanders zien het als de oplossing voor zo’n beetje alle malheur die het boekenvak op dit moment teistert: afnemende verkopen, toenemende piraterij en een groeiende schare aan ontevreden auteurs die geconfronteerd worden met teruglopende inkomsten uit royalties.

Photo by chuttersnap / Unsplash

Maar is dit werkelijk de panacee voor de boekenbranche? Zoals ik eerder schreef is dat nog maar de vraag. Misschien ben ik een cultuurpessimist en valt het allemaal reuze mee. Wat echter niet meevalt, is de rol die in dit model voor de auteur is weggelegd. Want die wordt er zeker niet beter van. Het afrekenmodel van de streamingdienst is dermate ondoorzichtig dat uitgevers nauwelijks kunnen vertellen wat een auteur per gelezen boek overhoudt. Het varieert van ‘enkele centen’ tot ‘enkele dubbeltjes’, afhankelijk van onder andere het aantal abonnees, de prijs van het e-book, het aantal verkopen van het e-book in de voorafgaande 12 maanden en de reputatie en onderhandelingsvaardigheden van de auteur:

“De royalties worden bepaald via een matrix, waarbij een boek hoger wordt gewaardeerd op basis van verkoopcijfers van het ‘reguliere’ e-book de 12 maanden daaraan voorafgaand. Derhalve wordt er voor populairdere en nieuwere titels meer afgedragen. Daarbij wordt ook de prijs van het reguliere e-book meegenomen. Per ‘gelezen’ titel vindt een afdracht plaats.”

Dus: boeken die toch al populair waren krijgen meer uitgekeerd dan relatief onbekende boeken die juist een nieuw en groot publiek verdienen. Maar dat terzijde. Interessant van het model is dat er niet langer sprake is van een vaste vergoeding per titel, maar dat de totale opbrengst aan abonnementsgeld moet worden verdeeld over Bol/Kobo, de uitgever, en vervolgens per auteur:

Het niet zo is dat een gelezen ebook in het abonnement €9,99 oplevert, het is een abonnee die €9,99 oplevert en daarvan wordt een deel aan BTW, een deel aan Bol.com en een deel aan uitgevers uitgekeerd.
Er is dus voor het hele model een pot met geld voor alle uitgevers/auteurs, de verdeelsleutel wordt dus bepaald door 1) welk boeken zijn gelezen en hoe vaak en 2) de prijs van het e-book. Het uit te keren bedrag per gelezen boek wordt hoger naarmate er minder boeken per abonnee worden gelezen. En omgekeerd, meer gelezen, is minder uitgekeerd per gelezen boek. Dat laatste is natuurlijk pervers: een schrijver wil dat z’n boek zoveel mogelijk gelezen wordt. Echter, voor Bol en KOBO geldt precies het omgekeerde: hoe minder, hoe beter, want dan blijft de marge op het abonnementsgeld op peil.

Hoe dan ook, de auteursvergoeding staat in geen verhouding tot wat gebruikelijk is, en al helemaal niet in verhouding tot wat Bol.com en Kobo er aan overhouden. En, alsof het nog niet erg genoeg is: de teller gaat pas lopen als een abonnee een boek voor meer dan 20% heeft gelezen. Dat is toch een beetje als bij de bakker snel vier sneetjes naar binnen werken en dan te weigeren om voor het hele brood te betalen.

Vorig jaar was een van mijn titels leverbaar via de e-book abonnementsdienst Elly’s Choice, inmiddels Bookchoice. Daarvan werden 33.108 exemplaren ‘gestreamd’, wat aan het eind van de rit €330,18 voor de auteur opleverde.

“Ja, maar, het is goed voor je brand, je bouwt er een loyale following mee op!”, hoor je dan. Als dat zo is, is het verstandiger en lucratiever om je e-books gratis weg te geven en lezingen in lokale bibliotheken of boekhandels te verzorgen. Dat levert op een avondje meer op dan pakweg een paar duizend streamende Bol.com klanten per jaar, en niet alleen in financiële zin.

Privacy en data

Wat interessant is, juist voor u als lezer, is dat KOBO/Bol.com exact bijhoudt welke e-books u leest, en hoe lang. Dat is immers de grondslag voor de vergoeding aan de uitgever/auteur. Maar dat is nog maar het begin. De passages u op uw e-reader markeert of annoteert, omdat ze u raakten, ontroerden of misschien wel irriteerden: Bol.com/Kobo leest over uw schouder mee, en legt zo stiekem een enorme schat aan data aan die op alle mogelijke manieren opnieuw geëxploiteerd kan worden.

Uit de privacy statement van Kobo:

We registreren mogelijk informatie over uw gebruik, zoals wanneer en hoe vaak u de Kobo Service gebruikt, evenals informatie die u weergeeft of waarop u klikt binnen de Kobo Service (met inbegrip van UI-elementen, instellingen en andere informatie.

Zoals Facebook en Google ons geleerd hebben: de eigenaar van de data wint de pot. Want wat gebeurt er vervolgens met die informatie? Wordt die gedeeld met derden? Krijgt u na het lezen van een roman over ongedierte een aanbieding voor een Prioderm-kuur van Etos (dat net als Bol.com tot het Ahold concern behoort)? En deelt de auteur dan mee in de opbrengst? Die kans is klein. Weer een passage uit de privacy-statement:

Uw gebruikersinformatie wordt mogelijk aangewend om u te benaderen over uw leeservaring. Zo kunnen we bijvoorbeeld content presenteren die voor u interessant zou kunnen zijn, gebaseerd op de informatie over uw gebruik.

En bovendien: wie controleert al die gegevens? Alweer een vraag waar uitgevers nog geen sluitend antwoord op hebben. Of die ze misschien nog niet eens hebben gesteld.

Ander scenario: de redacteur die niet langer op basis van smaak, kennis en ervaring, maar gevoed door datagedreven leesgedrag scenes schrapt, personages omkat of hoofdstukken verwijdert. Vergezocht? In een interview met MediaFacts, een site voor uitgeefprofessionals kijkt de nieuwe nieuwe directeur, Patrick Swart van uitgeefconcern WPG, (o.a. Thomas Rap, Manteau, De Bezige Bij) likkebaardend uit naar de mogelijkheid om data-gedreven bestsellers te bakken:

“Kijken we naar data-analyse, dan valt daarmee onder meer in de boekenwereld veel winst te behalen. Je kunt op basis van data bijvoorbeeld een worstseller predictor inbouwen: de daarvoor benodigde algoritmes zijn inmiddels beschikbaar; het enige dat je er verder bij nodig hebt is een goede database voor boekanalyses.”

en:

“Wij moeten uit financiële noodzaak beter kunnen voorspellen of boeken het wel of niet goed gaan doen in de verkoop. WPG is met twee partners een pilot gestart om een tool te ontwikkelen die het succes van een boek kan voorspellen.”

Worstseller predictor, zeg die woorden een paar keer hardop, en stel je de uitgever voor, draaiend aan de knoppen van z’n editorial dashboard met Key Performance Indicators, ‘sturend’ op korte termijn winstgevendheid en shareholdervalue.

Gegevens over leesgedrag van één titel

En de auteur? Die resteert een bestaan als gedresseerde letterknecht, die op afroep en voor een habbekrats content uit- en afscheidt. McProza, gedicteerd door algoritmes en types met een MBA. Een beangstigende gedachte: als die voorspelmachine vijftien jaar geleden had bestaan, dan gaf Jan Siebelink nu nog steeds Franse les op een middelbare school in Ede.

Zoals de muziekindustrie zich heeft laten dresseren en ringeloren door Spotify en iTunes, die artiesten afschepen met minder dan een fooi, zo gooien uitgevers door mee te werken aan streaming hun kroonjuwelen te grabbel. Totdat duidelijk is wat er met de data gebeurt, hoe de privacy van de lezer gewaarborgd wordt en hoe auteurs een fatsoenlijke vergoeding krijgen voor hun werk, is in zee gaan met streaming partijen strategisch de meest onverstandige zet die uitgevers en auteurs kunnen doen.

*Volgens een technisch onderlegde lezer slaat de term ‘streaming’ op een techniek, en die wordt niet door alle abonnementsdiensten geboden. Waarvan akte.